Có ý kiến cho rằng Nhà nước phải đầu tư tiền của mới có tác phẩm đỉnh cao nhưng cũng có ý kiến nhìn nhận vấn đề ở chiều ngược lại. Muốn có sản phẩm tốt thì phải đầu tư, nhưng đầu tư cái gì, đầu tư như thế nào và ai phải đầu tư là việc cần bàn.
Người tổ chức là quan trọng:
Đạo diễn Tất My Loan, người từng được mệnh danh là “bàn tay phù thủy” với những biến hóa tuyệt vời thông qua những tác phẩm sân khấu từ chương trình phục vụ thiếu nhi Tuổi thần tiên đến các vở diễn, chương trình hoành tráng trên sân khấu quay Nhà hát Hòa Bình, nói: “Để có được tác phẩm đỉnh cao phải có hệ thống sản xuất đồng bộ. Khoan nói đến những nghệ sĩ nào sẽ tham gia mà phải nói đến nhà đầu tư.
Cảnh trong vở Nỏ thần - một vở diễn đạt được tính hoành tráng của sân khấu Kịch Phú Nhuận
Trước năm 1975, các đại bang sân khấu cải lương, như: Dạ Lý Hương (bầu Xuân), Thanh Minh, Thanh Nga (bầu Thơ), Công ty Kim Chung (bầu Long), Sân khấu Kim Chưởng (nghệ sĩ Kim Chưởng), Hoa Sen (bầu Bảy Cao) hoặc bên kịch nói có Đoàn Kịch nói Kim Cương… đều có những nguyên tắc đầu tư, đào tạo, trưng dụng nghệ sĩ.
Vở diễn cho dù mức đầu tư lớn hay nhỏ họ cũng tạo ra cách thức sản xuất riêng, nghĩa là mỗi vở diễn đi theo một gu sáng tạo, để tuồng mang đúng màu sắc, đúng phong cách của sân khấu mà họ thực hiện. Sau này, kịch nói đi theo mô hình xã hội hóa, từ Nhà hát Kịch Sân khấu nhỏ TPHCM (5B) đã có được những vệ tinh: IDECAF, kịch Phú Nhuận, Kịch Sài Gòn… các sân khấu này vẫn cố gắng làm vở diễn, vẫn sống được với những vở diễn mà khán giả chấp nhận.
Vấn đề đặt ra, nếu thiếu hệ thống sản xuất, xem nhẹ hệ thống này thì khó mà có tác phẩm hay, nói chi đến tác phẩm đỉnh cao. Theo tôi, khoan hãy nói đến vấn đề cao thấp trong sáng tác, những con người cụ thể tạo ra tác phẩm mới đáng bàn. Bản thân tôi, trước đây khi thực hiện các chương trình Tuổi thần tiên hoặc vở cải lương Thanh Xà, Bạch Xà trên sân khấu quay Nhà hát Hòa Bình, nếu không có chị Hoàng Thị Thương, nguyên giám đốc nhà hát, tôi khó mà thực hiện những ý tưởng của mình”.
Cùng quan điểm với đạo diễn Tất My Loan, NSƯT Hồng Vân cho biết: “Hệ thống sản xuất là vấn đề then chốt. Bởi nếu không xác định được hệ thống này thì khó mà cho ra lò những sản phẩm đúng tầm. Tôi đơn cử việc Kịch Phú Nhuận khi đủ sức tách ra khỏi Nhà hát Kịch Sân khấu nhỏ TPHCM (5B), chúng tôi đã có được sự hỗ trợ từ phía lãnh đạo TPHCM và quận Phú Nhuận, từ đó từng bước khẳng định hướng đi cho thương hiệu của mình.
Nếu xác định tiêu chí tác phẩm đỉnh cao là hội đủ hai yếu tố: doanh thu và nghệ thuật, những vở diễn như: Mẹ và người tình, Nỏ thần, Số đỏ, Chí Phèo, Bỉ vỏ… vẫn là những tác phẩm đỉnh cao. Còn đỉnh cao theo nghĩa hoành tráng thì rất cần bàn tay bà đỡ là Nhà nước, tức có sự tài trợ đối với những tác phẩm lớn”.
Đầu tư tiền hay bằng cơ chế, chính sách?
NSND Doãn Hoàng Giang phân tích: “Tác phẩm đỉnh cao là tác phẩm đáp ứng được sự quan tâm của đời sống xã hội, được viết bằng bút pháp hay, diễn tại rạp có đầy đủ thủ pháp, phương tiện để nâng cao tính thẩm mỹ. Trong khi đó, Hà Nội và TPHCM – hai trung tâm lớn - lại không có sự đầu tư đúng tầm. Hà Nội thừa hưởng những sự đầu tư từ lễ hội 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội nên có được hai cơ ngơi lớn vừa xây dựng khang trang, hoành tráng, có hệ thống trang thiết bị tương đối hiện đại, đó là Nhà hát Công Nhân thuộc Nhà hát Kịch Hà Nội ở phố Tràng Tiền và Nhà hát Chèo Hà Nội ở phố Huế. Tôi gọi là may bởi nếu không có lễ hội 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội thì chưa chắc gì có được hai nhà hát này.
Đã tới lúc phải đầu tư từ các khâu được xem là mũi nhọn của ngành, đó là đầu tư từ khâu đào tạo. Biết bao diễn viên, đạo diễn ra trường nhưng thiếu đất dụng võ, thiếu điều kiện bồi dưỡng nghiệp vụ, nâng cao tay nghề. Rồi khâu sáng tác nữa. Có rất nhiều trại sáng tác được tổ chức nhưng lại yếu kém về mặt chất liệu và kỹ thuật sáng tác, đó là hậu quả của khâu đào tạo sáng tác nên lực lượng trẻ này đã cho ra đời nhiều kịch bản yếu. Kinh phí dàn dựng tác phẩm đỉnh cao cũng là vấn đề quan trọng. Điều này phải có sự đặt hàng từ phía Nhà nước, trong một năm dàn dựng bao nhiêu vở. Không riêng gì các đơn vị quốc doanh mà các đơn vị xã hội hóa vẫn cần được sự đầu tư để làm tác phẩm đỉnh cao”.
Nhà nghiên cứu sân khấu - tiến sĩ Nguyễn Thị Minh Thái, góp thêm: “Phải xây dựng và bồi dưỡng, đào tạo đội ngũ lý luận phê bình. Tôi cảm nhận đây cũng là khâu quan trọng vì có lý luận, có phê bình mới thúc đẩy sân khấu đi tới, mới có sự tranh luận đến cùng những tiêu chí và chuẩn mực của tác phẩm đỉnh cao”.
Đặt ngược lại vấn đề, đạo diễn Tất My Loan nói: “Các nước tiên tiến đâu cần đến sự đầu tư của nhà nước. Tư nhân vẫn có thể làm tốt khi có được một hệ thống sản xuất ổn định, tạo được guồng máy tốt để vận hành sản xuất có năng suất cao. Cái chính là nghệ thuật đang cần sự hỗ trợ về chính sách, tất nhiên đừng mang tính từ thiện, ban phát. Tôi cho rằng việc bao cấp cho sân khấu để có những tác phẩm “đỉnh cao” sẽ phản tác dụng, vì yếu tố bao cấp dễ hiểu như từ thiện, sẽ khó mà làm hay, làm tới nơi tới chốn”.
Đạo diễn - NSƯT Hoa Hạ:
Xây nhà hát phải phù hợp
Hiện nay, TPHCM đang đầu tư xây dựng Trung tâm Biểu diễn Nghệ thuật Cải lương TPHCM trên nền rạp Hưng Đạo cũ. Qua bản vẽ, tôi thấy có nhiều điểm không phù hợp, đã nhiều lần góp ý với nhóm kiến trúc sư, thậm chí đã có những cuộc tranh luận gay gắt. Thà không có nhà hát chứ có mà không sử dụng được thì chúng ta có lỗi với xã hội, với công chúng không chỉ hiện tại mà cả tương lai.
Hiện nay, rạp Hưng Đạo chưa xây, bản vẽ thiết kế còn có thể sửa chữa kịp thời nếu nhà đầu tư nghe theo sự đóng góp ý kiến của các nhà chuyên môn. Đã đến lúc mọi việc phải cụ thể chứ không chung chung, cho xong việc.
Tôi hiểu tâm trạng nôn nóng có được nhà hát mới không chỉ của ban giám đốc Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang mà của rất đông văn nghệ sĩ gắn bó và tâm huyết với bộ môn nghệ thuật này, nhưng không vì thế mà để ngôi nhà xây xong sử dụng không đạt hiệu quả.
Giang Tiên
Trả lời với trích dẫn