Từ lúc 10 tuổi, Thanh Nga bắt đầu ca vọng cổ phụ họa và rất thành công trên sân khấu Thanh Minh, do nghệ sĩ Năm Nghĩa - dưỡng phụ của Thanh Nga làm bầu gánh. Nhờ nhạc trưởng Út Trong của đoàn Thanh Minh rèn luyện cho nhiều bài bản cổ nhạc, Thanh Nga được khán giả hoan nghênh nhiệt liệt khi mới 8 tuổi, bắt đầu chính thức diễn trên sân khấu qua vai đào con trong các tuồng như Phạm Công Cúc Hoa, Đồ Bàn di hận, Lửa hờn… Biệt hiệu “Thần đồng Thanh Nga” có từ giai đoạn này. Rèn luyện cho chín muồi, cô bước vào vai chính đầu tiên lúc 16 tuổi: vai sơn nữ Phà Ca trong tuồng Người vợ không bao giờ cưới..
Những nghệ sĩ bậc thầy như Năm Châu, Phùng Há, Kim Cúc, cô Ba Thanh Loan đã nỗ lực dìu dắt Thanh Nga. Với sắc đẹp dịu dàng, lộng lẫy, quyến rũ cùng lối ca diễn truyền cảm đặc biệt, cô đã mãi gây ấn tượng sâu đậm trong tâm hồn giới mộ điệu qua những vai kế tiếp như Xuân Tự trong tuồng Áo cưới trước cổng chùa, Giáng Hương trong Sân khấu về khuya, Diệp Thúy trong Đôi mắt người xưa, Uyên trong Ngã rẽ tâm tình, Trinh trong Con gái chị Hằng, Mía trong Bọt biển… Từ vai diễn đầu tiên - Nghi Xuân trong vở Phạm Công Cúc Hoa, 8 năm sau bắt đầu được biết tới với vai Phà Ca trong Người vợ không bao giờ cưới của soạn giả Kiên Giang, cô đã làm cho khán thính giả xúc động theo mối tình ngang trái của nàng Phà Ca và chàng Kiểu Mộng Long - con của sứ quân Kiểu Thuận ở đất Sơn Tây. Chính lối ca chân phương và cách diễn thật thà, chân chất đã đưa Thanh Nga bước thẳng đến đài vinh quang, trở thành nghệ sĩ đoạt huy chương Vàng đầu tiên của giải Thanh Tâm, khi tuổi mới 16.
Có lẽ khó ai ca diễn hay hơn nữ nghệ sĩ tài danh nhưng hồng nhan bạc mệnh này qua những vai người phụ nữ trong cảnh đời ngang trái, trớ trêu, trong xã hội đầy rẫy bất công, thiếu tình người và sẵn sàng khai thác, vùi dập những cô gái lỡ mang kiếp đoạn trường, bất hạnh. Với Tiếng trống Mê Linh, một vở tuồng kinh điển của cải lương sau năm 1975, đoàn Thanh Minh Thanh Nga vẫn tiếp tục khẳng định được phong cách của thương hiệu mình và tài năng của nghệ sĩ Thanh Nga.
Rồi Thanh Nga trở thành một trong những diễn viên xuất sắc ở miền Nam và là "diễn viên xuất sắc nhất” tại Đại hội Điện ảnh Á châu tổ chức năm 1973 tại Đài Bắc, là đại diện gương mặt nữ duy nhất trong đoàn tham dự Đại hội Điện ảnh Ấn Độ năm 1969, được cố Thủ tướng Indira Gandhi đón tiếp. Với tài nghệ, vẻ đẹp đài các và thanh tú, Thanh Nga in đậm trong trí nhớ khán giả qua phim Loan mắt nhung của đạo diễn Lê Dân, dựa theo tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn Thụy Long. Sau giải phóng miền Nam trả lời phỏng vấn trên báo chí tại TP Hồ Chí Minh và Hà Nội, Thanh Nga đã có lần bày tỏ ước muốn được tham gia diễn xuất trong những vai diễn của nền điện ảnh cách mạng. Có những đạo diễn miền Bắc đã lên kế hoạch mời Thanh Nga đóng phim như đạo diễn Trần Phương, đạo diễn Hải Ninh…
Chuyện đời - chuyện tình
Thanh Nga lúc nhỏ có tên là Juilette Nga, nếu giải Thanh Tâm đưa “Phà Ca” sáng lên như ngôi sao mới mọc (1958), thì cũng đưa vào đời một Thanh Nga bắt đầu biết mộng mơ, biết làm thơ. Và những lời đồn đại, cả giấy mực viết ra, là có thật về chuyện Thanh Nga có người yêu đi vào chiến khu theo cách mạng, tâm đầu ý hợp với anh chàng bạn diễn Út Hậu, hay mối tình thầm kín của Thanh Nga và soạn giả Hà Triều năm lên 18… Mối tình thầm kín của Hữu Phước dành cho Thanh Nga, đến ngày trở thành đôi tình nhân đẹp trên sân khấu với nghệ sĩ Thành Được, cuộc hôn nhân tan vỡ đầu tiên với người đàn ông tên Mẫn… Hồng nhan bạc phận, Thanh Nga phải sống những ngày đoạn trường và đối mặt với dư luận cay nghiệt của một đời nghệ sỹ. Những rắc rối không đâu cứ ùa đến, có cả việc vu oan, tố cáo. Từ chỗ tưởng như ngã quỵ, Thanh Nga chỉ còn tình yêu sân khấu, thành công nối tiếp thành công đã giúp cô đứng lên với một người bạn bên cạnh, tay trong tay đến giờ phút cuối cùng trong cuộc đời: Đó là ông Phạm Duy Lân. Thanh Nga và chồng từng có những ngày rất hạnh phúc. Ông Phạm Duy Lân thương và rất thông cảm nghề nghiệp của vợ, ân cần động viên và góp ý cũng như hỗ trợ tinh thần cho Thanh Nga an tâm hoạt động nghề và thăng hoa với những vai diễn.
Đêm 26-11-1978, diễn xong vở cải lương Thái hậu Dương Vân Nga ở rạp hát Cao Đồng Hưng, nữ nghệ sĩ Thanh Nga bước lên chiếc xe hiệu Volkswagen sơn màu xám nhạt. Chiếc xe này đưa bà ra đi vĩnh viễn vào lúc hơn 23h khuya hôm ấy, sau phát súng quái ác của một kẻ lạ mặt nhắm vào bà. Viên đạn bắn trúng ngực trái, chưa xuyên ra sau lưng, nhưng đủ kết liễu sinh mệnh của bà năm 36 tuổi. Hàng vạn khán giả Sài Gòn, giới nghệ sĩ cải lương rơi nhiều nước mắt nhất, để khóc một tài hoa từng làm rạng rỡ nền vọng cổ nói chung.
Đồng nghiệp tiếc thương
Đưa tang Thanh Nga, nghệ sỹ nhân dân Phùng Há khóc: "Tôi khóc Thanh Nga còn vì một kỷ niệm sâu nặng, một hôm, Thanh Nga tới nhà tôi, ôm lấy tôi mà nói: Má Bảy ơi, con đã xin phép má chồng con rồi, khi nào má Bảy qua đời con xin được để tang đủ lễ, theo nghĩa một đứa con ruột của má đẻ ra. Tôi không kìm được nước mắt trước tấm lòng Nga". Ngày Thanh Nga mất, rất nhiều người Sài Gòn đưa tang và khóc. Vậy mà người mẹ của Thanh Nga, bà bầu Thơ vẫn không để rơi một giọt nước mắt trước mặt mọi người. Bà bình tĩnh sắp xếp đám tang đâu vào đó, vẫn là trụ cột của căn nhà 4 tầng lầu nuôi cả đại gia đình ba thế hệ. Và xong đám, bà lãnh đạo đoàn lao vào tập tuồng ngay vì đoàn không thể đóng cửa ảnh hưởng đến đời sống anh em, và phụ lòng tin yêu của khán giả. Tập đúng tuồng Dương Vân Nga mà Thanh Nga đã thủ diễn, bây giờ Kim Hương lên thay. Trái tim người mẹ ấy hẳn đã tan nát thế nào. Nhưng không ai thấy bà khóc, chỉ vài tháng sau mái tóc từ màu đen bỗng chuyển sang bạc trắng.
NSƯT Bạch Tuyết tâm sự: “Giấc mơ về chị vẫn luôn có trong tôi, từ ngày còn là một khán giả nhỏ. Năm 14 tuổi, tôi vẫn còn là cô học trò rất ngây thơ ở trường Đức Trí đã len lỏi trước bao khán giả để xin một tấm hình có chữ ký Thanh Nga. Đó là lần đầu tiên tôi được tiếp xúc với người nghệ sĩ mà mình yêu mến. Thật tuyệt vời, cả đêm tôi mất ngủ, cứ mơ màng nhìn thấy chị. Thời điểm đó, chị nổi tiếng lừng lẫy với các vở Người vợ không bao giờ cưới, Hoàng hậu mã nhi nương bửu... Năm 1963, tôi đoạt HCV giải Thanh Tâm cùng nghệ sĩ Ngọc Giàu, Trương Ánh Loan, Diệp Lang, Thanh Tú, Tấn Tài. Thật bất ngờ, sân khấu Thanh Minh - Thanh Nga đã quyết định dàn dựng vở Khói sóng Tiêu Tương của tác giả Hà Triều Hoa Phượng, tập hợp toàn các nghệ sĩ vừa đoạt giải nhập vai. Chị Thanh Nga vào vai tiểu thư Bàng Lộng Ngọc còn tôi đóng vai ca kỹ Thúy Mai. Ngày tập tuồng, tôi chủ động gặp chị và nhắc lại lời khuyên của chị ngày nào, đồng thời đưa ra tấm hình mà tôi gìn giữ như một báu vật. Chị ngạc nhiên và cảm động lắm rồi vuốt tóc tôi bảo: "Phải ráng lên em, phải yêu nghề, sống chết với nghề thì mới thành công, phải luôn ơn nhớ tổ nghiệp".
Còn nghệ sỹ Thanh Kim Huệ nói: “Ngày được tin chị bị sát hại, tôi tức tốc chạy đến bệnh viện. Chị nằm đó như đang ngủ, tóc xõa dài, mặc nguyên bộ quần áo đỏ rất đẹp. Chị Nga mất, tôi hụt hẫng một thời gian dài, đêm nào cũng nằm mơ thấy chị. Sau năm 1975, tôi rời đoàn nên chị em ít có dịp gặp nhau, lúc đó tôi đã lập gia đình và tạo được tên tuổi cho mình. Có lần tôi diễn, chị còn mang một đống mũ đội đầu của nhân vật vào cho tôi chọn khiến tôi vô cùng cảm động. Lần tôi sang Mỹ du lịch, gặp lại chồng cũ của Thanh Nga, tôi hỏi anh: "Đã sống đến 70 tuổi rồi, ngồi ngẫm nghĩ lại, anh thấy thương ai nhất?", anh đã trả lời: "Đến bây giờ, tôi thương Thanh Nga nhất, cô ấy là một nghệ sĩ có tâm tính hiền lành, trong sáng". Trời sinh Thanh Nga ra để làm nghệ sĩ, trong từng vai diễn của chị luôn toát ra sự đài các, sang trọng, rất tự nhiên chứ không cần phải diễn nhiều. Tôi học hỏi và ảnh hưởng ở chị trên sân khấu và ở ngoài đời là tấm gương về sự yêu thương và vị tha. Cho đến bây giờ, tôi vẫn luôn cố gắng không để lại tì vết nào như lời chị từng dạy: "Nghệ sĩ cần có một cái tâm trong sáng"…
Hơn 30 năm sau ngày nghệ sĩ tài hoa Thanh Nga mất đi, công chúng mộ điệu cải lương miền Nam đã có dịp “gặp” lại chị qua những tấm ảnh được triển lãm nhân kỷ niệm ngày Quốc tế Phụ nữ năm nay tại khuôn viên Nhà hát Bến Thành (TP.HCM)
NS Thanh Nga trong vai hoàng hậu Mã Nhi Nương Bửu
trong "Gió ngược chiều" của soạn giả Năm Châu
Hình ảnh xinh đẹp, dịu dàng của cố NS Thanh Nga vẫn còn in đậm trong trí nhớ của nhiều người. Đó là một người con gái tài hoa, có nhan sắc, con của chủ đoàn hát nổi tiếng nhưng rất mực khiêm cung và hiền lành, lúc nào cũng hòa đồng với tất cả mọi người trong đoàn hát.
Ông Huỳnh Công Minh, tác giả của hơn 200 bức ảnh chụp riêng Thanh Nga ở đoàn Thanh Minh luôn nhớ về cô gái nhỏ khi chưa được mẹ (bà bầu Thơ - chủ đoàn Thanh Minh) cho ra sân khấu, luôn hòa vào những người làm hậu đài, những người chuyên đóng vai tì nữ hoặc lính để chạy ra chạy vào sân khấu. Bà bầu Thơ muốn tập tành cho con gái dạn dĩ với sân khấu trước khi cho con theo nghề.
Vào vai Sơn Nữ Phà Ca trong Người vợ không bao giờ cưới khi 15 tuổi, Thanh Nga đã làm giới mộ điệu cải lương Sài Gòn sửng sốt trước tài sắc xuất chúng, chị giành luôn Huy chương Vàng giải triển vọng Thanh Tâm vào năm 1958.
Vai Sơn Nữ Phà ca trong "Người vợ không bao giờ cưới" của soạn giả Kiên Giang - Phúc Quyên.
Từ trái qua: Hoàng Giang - Hữu Phước - Thanh Nga
Hai năm sau, khi Gió ngược chiều ra mắt, trong vai hoàng hậu Mã Nhi Nương Bửu, Thanh Nga càng làm công chúng tin sân khấu cải lương miền Nam đã có được cô đào tài sắc song toàn.
Trong số gần 200 bức ảnh mà tác giả Huỳnh Công Minh trao tặng cho Bảo tàng Phụ Nữ Nam Bộ, trên 70 bức đã được trưng bày tại Nhà hát Bến Thành (quận 1, TP.HCM) cho công chúng thưởng lãm. Ở đó, Thanh Nga hóa thân vào nhiều loại vai trong các tuồng cổ trang, tâm lý xã hội như: Người vợ không bao giờ cưới, Gió ngược chiều, Mưa rừng, Đất ma, Ánh nắng chiều xưa, Con trai người ăn mày, Đoạn tuyệt, Hận tình Vương Nữ, Đời cô Lựu, Lan và Điệp…
Qua những bức ảnh, công chúng cũng có dịp nhìn lại những tài danh cải lương trong hai thập niên 50 và 60 như: Phùng Há, Út Trà Ôn, Út Bạch Lan, Hữu Phước, Thành Được, Tám Vân, Thanh Tú, Kim Cúc, Hoàng Giang, Thanh Thanh Hoa, Ngọc Giàu… Đó là những nghệ sĩ tài năng mà cho đến hôm nay vẫn được nhiều khán giả nhớ đến.
NS Thanh Nga nhận HCV giải Thanh Tâm năm 1958.
Từ trái qua: Thanh Nga - Ngọc Giàu - Lan Chi - Bích Sơn
Tác giả Huỳnh Công Minh là người từng sống trong đoàn hát Thanh Minh từ những năm 1954 đến năm 1965, được bà bầu Thơ trả tiền để chụp ảnh Thanh Nga độc quyền. Trên 200 tấm có hình ảnh Thanh Nga đang lao động nghệ thuật đã trở thành một gia tài lớn với người chuyên chụp ảnh sân khấu như ông.
Khi ý định triển lãm ảnh Thanh Nga vào cuối năm trước chưa được thực hiện, ông đã đến Bảo tàng Phụ Nữ Nam Bộ trao tặng gần như toàn bộ “gia tài” của mình. Tác giả Huỳnh Công Minh cho biết: “Một mình tôi giữ thì chỉ một mình tôi biết, cùng lắm là có thêm một số bạn bè cùng thời. Tôi muốn chia sẻ những hình ảnh của Thanh Nga để công chúng có thể biết thêm về người nghệ sĩ tài hoa mệnh bạc này cùng các nghệ sĩ cùng thời với cô”.
Quả thật, không dễ dàng gì tìm lại hình ảnh trẻ trung của NSND Phùng Há qua vở Đời cô Lựu, Tìm hạnh phúc; của Út Trà Ôn qua Em Chẳng về Tàu, Chén cơm Đô Thành; Hữu Phước qua Người vợ không bao giờ cưới, Con gái trời cho đẹp, Hẹn anh giờ chót; Thành Được trong Đoạn tuyệt, Lan và Điệp… Chính vì thế, triển lãm ảnh NS Thanh Nga đã mang lại nhiều cảm xúc khó tả cho người xem.
Tác giả Huỳnh Công Minh bên những bức ảnh trong triển lãm
Phóng viên xin giới thiệu một số bức ảnh tiêu biểu đang triển lãm tại Nhà hát Bến Thành:
Trong vở "Tìm hạnh phúc" (soạn giả Năm Nở).
Từ trái sang: Năm Nở - Kim Cúc - Thanh Nga - Phùng Há - Ba Vân
"Đời cô Lựu" (soan giả Trần Hữu Trang):
Hoàng Giang - Thanh Nga - Phùng Há - Hữu Phước
"Con trai người ăn mày" (soạn giả Phương Linh):
Minh Điển - Hoàng Vân - Hữu Thừa - Thanh Nga - Út Trà Ôn - Hoàng Giang
"Chén cơm Đô Thành" (soạn giả Năm Nghĩa): Bảo Quốc - Thanh Nga (hàng quỳ)
"Chuyện tình 17" (soạn giả Nguyễn Phương): Thành Được - Thanh Nga
"Con gái chị Hằng" (soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng):
Tám Vân - Thanh Nga - Hữu Phước
"Hận tình vương nữ" (soạn giả Tuấn Khanh): Thanh Nga - Thanh Tú
"Phu tử tùng tử" (Hà Triều - Hoa Phượng):
Thanh Tú - Thanh Nga - Hương Lan - hề Kim Quang - Hữu Phước
"Người về từ cửa biển" (Phương Linh): Thanh Nga - Út Trà Ôn (người bên phải)
Ôi những tấm hình hồi thiệt là quý, cảm ơn chú Huỳnh Công Minh và tác giả bài viết!
Nhìn Bảo Quốc, Hương Lan lúc nhỏ dễ thương quá, còn Thanh Nga thì khỏi chê, 15 tuổi đã xinh đẹp rồi, còn biết thêm nhiều nghệ sĩ nổi tiếng một thời mà ít có dịp biết mặt nữa!
trieuton
Trả lời với trích dẫn
minhle
MEM
