Bốn mùa xuân hạ thu đông, thì mùa xuân là mùa đẹp nhất, không chỉ vì những nét diễm lệ khiến cây lá xanh tươi, nghìn hoa đua nở, mà vì khí trời ôn hoà, ấm áp. Xuân có đầy đủ những yếu tố để vạn vật kết hợp một cách linh động khiến cuộc đời cần những điều tốt đẹp. Tìm gặp soạn giả NSND Viễn Châu nghe những tâm sự đầu xuân Ất Mùi của “vua vọng cổ”.
* Có câu: “Tháng giêng là tháng ăn chơi, tháng hai đình đám, tháng ba hội hè. Nhắc đến những tháng ngày còn lưu diễn theo các gánh hát xưa, ông nhớ điều gì nhất?
- Mùa xuân là một mùa lễ lớn của dân tộc, một mùa lễ đã được hình thành và theo dòng thời gian đã được bồi đắp thêm bởi những tinh hoa theo sự phát triển của từng thời đại trong suốt chiều dài lịch sử, một mùa lễ hội đã được lưu truyền từ đời này qua đời khác, trở thành phong tục, tập quán, nề nếp và truyền thống của văn hoá Việt trong đời sống tinh thần của mỗi người dân.
Dù ở đâu, bôn ba trên xứ người hoặc ở tận những miền hẻo lánh, thì đó chính là một trong những sản phẩm quý giá thuần tính dân tộc của non sông bốn nghìn năm văn hiến. Tôi nhớ nhất là những ngày Tết các gánh hát được lãnh lương gấp ba, vì vé bán hết sạch các suất, có gánh hát ba suất mỗi ngày.
Khán giả vào xem hát đều ăn mặc lịch sự, trẻ già gương mặt đều hân hoan. Ban nhạc cổ chúng tôi ngồi phía dưới sân khấu được bà con lì xì, có người mang bánh tét, bánh ú đến biếu. Vui không thể quên được. Đoàn hát thì phấn khởi nên nghệ sĩ ca hát hăng lắm. Không khí đó ngày nay không còn nữa.
* Sang Pháp lưu diễn những năm ông còn trẻ ông có suy nghĩ gì về mùa xuân trên đất khách mà viết bài vọng cổ “Xuân đất khách” thật tuyệt vời?
- Đối với những người Việt tha hương, nhất là những người đang lưu lạc ở xứ lạnh, nơi ít người đồng hương cư ngụ, thì khí Xuân chắc hẳn khó có thể hiển hiện rõ quanh họ được. Nhưng chắc chắn trong lòng mỗi người Việt chúng ta dù ở bất cứ nơi đâu trên đất khách quê người đều đang rạo rực một niềm hân hoan, và cũng đang bừng bừng một nỗi mong chờ về một mùa Xuân nơi đất Tổ.
Tôi viết bài ca cổ Xuân đất khách cũng từ chất liệu của chuyến đi Pháp năm đó theo lời mời của UNESCO, đoàn nghệ sĩ Viện Nam sang diễn và cải lương đã được đón tiếp trọng thị trên xứ người. Đối với đồng bào Việt sinh sống tại hải ngoại, mùa Xuân là mùa của hội hè, đình đám, giải trí, vui chơi sau những ngày tháng làm lụng vất vả, mà đỉnh cao là Tết Nguyên Đán.
* Nhắc đến ngày tết và những tuồng tích gắn liền với 12 con giáp, ông nhớ điều gì?
- Mỗi con giáp đều có kỷ niệm vui, các soạn giả đồng nghiệp của tôi đã có nhiều sáng tác gắn liền với 12 con giáp như: Tý có vở cải lương nuôi chuột huyện đề của tác giả: Quy Sắc đã được NSƯT Minh Vương, NSƯT Lệ Thuỷ, NSƯT Bảo Quốc, NS Hồng Nga… diễn.
Sửu có vở “Ngưu Lang – Chức Nữ” của tác giả Cẩm Tâm với NS Vũ Luân, Tú Sương hoặc “Vụ án Mã Ngưu” của tác giả Đăng Minh do các nghệ sĩ: Châu Thanh, Phượng Hằng,… biểu diễn; DẦN có vở Vua hoá hổ của tác giả Nguyên Đạt đã từng diễn trên sân khấu đoàn cải lương Sài Gòn 1; MẸO có vở Trạng Mèo cưới vợ câm của tác giả Bạch Mai với Kim Tử Long, Thoại Mỹ, Chí Linh, Vân Hà,…
* Ông là soạn giả có trí nhớ phi thường? Điều này có bí quyết nào?
- Hồi đó tôi còn là một ký giả mà, tôi viết báo, viết truyện nhiều kỳ cho các tạp chí. Tết đến thì trong giới bạn bè đồng nghiệp gặp nhau nói về vở diễn mới, từ đó mà tôi lưu trong trí nhớ hoặc viết vào sổ tay của mình. Nè nha, tuổi THÌN có vở “Long Phụng Châu báo quốc” của tác giả Bạch Mai, đã được NSƯT Vũ Linh, Thoại Mỹ, NS Tài Linh, Vũ Luân,… diễn.
Tuổi TỴ có vở cải lương “Thanh Xà – Bạch Xà” của đạo diễn Tất My Loan đã từng được NSƯT Minh Vương, Ngọc Huyền, Thoại Mỹ,… diễn tại nhà hát Hoà Bình; NGỌ có vở Câu thơ yên ngựa do Hoàng Yến, Thanh Tòng, Thanh Bạch diễn với NSND Thanh Tòng. NS Trinh Trinh, Quế Trân,… ; MÙI có vở Tô Võ chăn dê nổi tiếng với danh ca Minh Cảnh, Út Hiền, Út Hậu, Thanh Tao, Thuý Nga…
THÂN có vở Bạch Viên – Tôn Các trên SK đoàn CL Long An với NSƯT Út Bạch Lan, NS Linh Vương, Bảo Linh, Đỗ Quyên, Linh Châu… DẬU có vở kịch Giấc mộng kê vàng của tác giả Nguyễn Thị Minh Ngọc diễn trên SK nhỏ 5B với NSƯT Thành Lộc, NS Hồng Đào,… TUẤT có vở kịch dân gian Giết chó dạy chồng của của Lê Chí Trung diễn tại SK kịch Phú Nhuận.
HỢI có bộ phim do hang TFS sản xuất mang tên Ba chàng tuổi Hợi. Tác giả Nguyễn Cát Tường Anh, đạo diễn Mỹ Khanh với các diễn viên: Thái Hoà, Trí Quang, Quốc Cường… và vở kịch “Lò heo quay” mà Tết này Kịch Sài Gòn sẽ tái diễn tại rạp Đại Đồng.
* Đến với mùa Xuân 2015 ông mong đợi điều gì?
- Dân tộc ta có một truyền thống văn hoá dựa trên triết lý nhân bản, dân tộc đoàn kết, và trăm lòng hợp nhất của Quốc tổ Hùng Vương thể hiện qua sự tích Trăm trứng Tiên Rồng, tôi đã từng sáng tác nhiều bài ca cổ viết về đề tài này, nhưng sáng tác kịch bản thì tuổi già sức yếu rồi, mong sao có sức khoẻ để viết kịch bản này.
Hôm qua đọc được bài thơ rất hay: “Dân ta lịch sử mấy nghìn năm, Trăm trứng đua chen toả nắng hồng, Năm mươi theo mẹ lên triền núi, Một nửa cùng cha xuống biển đông”. Dù theo mẹ lên núi hay theo cha xuống biển, dù đồng bào ta ở khắp mọi nơi cách nhau muôn vạn thiên lý, nhưng lòng vẫn cứ ở bên nhau, vẫn nhớ mình là con Hồng cháu Lạc, giống Tiên Rồng, được sinh ra từ một bọc trứng của mẹ Âu Cơ.
“Tinh thần đó được toả khắp mọi nơi, mọi thời đại, và tôi muốn đưa vào kịch bản để nhắc nhở thế hệ trẻ phải tự hào mà góp phần xây dựng đất nước, bảo vệ non sông, làm vẻ vang cho giống nòi.
* Lời khuyên nào dành cho các tác giả trẻ khi viết về lịch sử và truyền thống dân tộc Việt?
- Phải am tường truyền thống, phong tục của ông cha bao đời qua. Ngay cái Tết cổ truyền phải hiểu thì mới viết vở xuân hay. Theo phogn tục của đồng bào ta thường lấy ngày 23 tháng Chạp là ngày lễ đưa ông Táo về trời, làm ngày khởi đầu cho năm mới, đó chính là sự khởi đầu của ngày Tết.
Theo quan niệm xưa, từ ngày này trở đi các thần đều về chầu Ngọc Hoàng, nên vào dịp này ma quỷ thường hay đến quấy phá trần gian. Vì lẽ đó mà hầu hết mọi gia đình Việt đều dựng một cây nêu, trên ngọn treo cái khánh và cột chỉ ngũ sắc. Cái khánh này khi có gió thổi sẽ va vào nhau tạo thành âm thanh làm cho ma quỷ sợ hãi không dám tới quấy phá gia đình nữa.
Đêm cuối cùng của tháng Chạp, dân ta gọi là đêm Giao Thừa hay còn gọi là đêm Trừ Tịch, đêm tống cựu nghinh tân, đêm tiễn năm cũ đón năm mới, là đêm giao mùa giữa Đông và Xuân.
Theo tục lệ thì đúng 12 giờ khuya, tức vào giờ Tý, mọi gia đình đều bày mâm cơm để làm lễ cúng tổ tiên và rước tổ tiên, ông bà, những người thân yêu đã quá cố về cùng ăn Tết với gia đình, đồng thời cũng để tưởng nhớ đến những người thân yêu đã ra đi.
* Ông nhớ điều gì nhất trong những cái tết cổ truyền của một đời người?
- Theo lệ cổ, sáng mồng Một, mọi người trong gia tộc đều đến nhà gia trưởng để thắp hương kính lễ tổ tiên, và sum vầy vui xuân cùng gia quyến bên nội; ngày mồng Hai những người đã lập gia đình dắt vợ con đến chúc Tết và sum vầy cùng gia quyến bên ngoại; đến ngày mồng Ba những người có học thường đến chúc Tết thầy dạy của mình để tỏ lòng tôn sư trọng đạo.
Vì thế mà tục ngữ Việt mới có câu rằng: Mồng Một thì lễ tại gia, mồng Hai nhà vợ, mồng Ba Tết thầy. Có nhiều vật luôn liên hệ đến Tết và đã trở thành những biểu tượng của ngày lễ này, như hoa đào ở miền Bắc và hoa mai ở miền Trung và Nam. Những hàng câu đối và những bức tranh dân gian cũng được người dân Việt treo trong nhà một cách trang trọng.
Ý nghĩa của những câu đối và những bức tranh đó không ngoài mục đích diễn tả sự hân hoan, ý nguyện hướng thiện và hoàn thiện bản thân, nhắc nhở con cháu nhớ đến công đức của tổ tiên, đến những tấm gương Trung, Hiếu, Tiết, Nghĩa của người xưa. Trong đời tôi, mỗi cái Tết đều có ý nghĩa riêng… Hãy giữ truyền thống, giữ nền tảng của dân tộc qua cái Tết cổ truyền là điều mà mỗi tâm hồn Việt phải ghi nhớ.
* Đó chính là triết lý căn bản, là gốc của nền Văn minh Việt. Theo ông phải chăng cải lương ngày nay đã bị mất đi chất đậm đà đó nên khan giả đã quay lưng?
- Một phần còn do tác giả sáng tác mà không bám chặt vào hơi thở cuộc sống. Bản sắc của dân tộc Việt là những gì mà chúng ta vẫn luôn lấy làm tự hào. Ngày Tết Nguyên Đán cổ truyền được hình thành ngay từ thời kỳ Hùng Vương và được truyền đến ngày hôm nay cũng mang một ý nghĩa cao cả đó. Sự tích bánh chưng, bánh dày lại tô điểm cho ý nghĩa này thêm cao đẹp.
Nhưng có tác giả lại viết như một cái cớ để đưa hài hước vào, do vậy kịch bản không sâu sắc. Theo truyền thuyết, bánh dày có hình tròn, không có nhân tượng trưng cho trời, ý nghĩa là công cha; còn bánh chưng có hình vuông, gói lá xanh, trong có nhân đậu và thịt, tượng trưng cho đất, hàm ý là nghĩa mẹ theo quan niệm thời xưa, đất có hình vuông gồm cây cối, sông ngòi, động vật, ngũ cốc… tượng trưng cho sự cưu mang của người mẹ.
Bởi thế nên cứ vào dịp Tết hàng năm mọi người dân Việt dù có nghèo đến thế nào đi chăng nữa thì cũng phải có hai loại bánh truyền thống này, bày trên bàn thờ Gia Tiên để tưởng nhớ đến công lao sinh thành và dưỡng dục của bậc tổ tiên. Đồng bào Việt ở miền Trung và miền Nam còn có bánh tét hay còn gọi là bánh đòn để thay cho bánh chưng. Phải hiểu phong tục tập quán thì viết mới hay, mới thu hút khan giả.
* Xin cảm ơn cuộc trò chuyện thú vị của ông về đề tài ngày xuân. Kính chúc ông sức khoẻ và những niềm vui trong ngày xuân Ất Mùi bên gia đình, con cháu.
Phong_Vũ
Trả lời với trích dẫn
romeo