Dây Tố Lan đàn kìm trong điệu Oán

[nguyenphuc]

Đàn kìm là một nhạc cụ có vị trí "chỉ huy" trong dàn nhạc tài tử.
Đàn kìm có ngôn ngữ âm nhạc từ tốn, sâu sắc, chững chạc khi luyến láy nhấn nhá chuyển cung, được người xưa gọi là Quân tử cầm. Vì vậy trong dàn nhạc tài tử chính thống không thể thiếu vắng cây đàn này.

Là một nhạc cụ có nhiều cách lên dây và tên gọi cũng rất phong phú qua từng loại dây. Như dây Hò nhứt, Hò nhì, Hò ba, Hò tư, Hò năm, Nhị ngũ, Quả phụ, Sa giang… và đặc biệt là dây Tố Lan dùng để đàn các bản oán, mà âm sắc thầm trầm sâu lắng buồn thảm đã gắn liền với điệu thức này gồm các bản Tứ Đại, Phụng Hoàng, Giang Nam, Phụng Cầu, Dạ Văn Quyên, Tư Mã Tương Như, Hậu Đình Hoa, Ngàn Dặm Quan San, Biên Ải v.v...

Kể từ khi dây Tố Lan ra đời, hầu hết người đàn kìm khi đàn điệu oán đều sử dụng dây này để thay cho dây Hò tư nguyên thủy. Và phải nói dây Tố Lan đã nâng giá trị các bản oán lên cao nếu nhạc sĩ nắm đúng âm điệu mà tính chất bản oán đòi hỏi.
Điệu oán u buồn sâu lắng ai oán cùng dây Tố Lan chuyển tải tình cảm của người Miền Nam chịu thương, chịu khó trong quá trình khẩn hoang lập ấp, mở mang bờ cõi, chất chứa nhiều nỗi đắng cay mà những bản nhạc “thầy” đã nói lên qua dây này.
Hiện nay ít nhạc sĩ sử dụng đàn kìm trong các bản oán bằng dây Hò tư, ngoại trừ khi đệm cho sân khấu cải lương. Vì âm sắc của dây Tố Lan hòa quyện cao độ với tính chất oán, tạo ra sắc thái đặc thù trong điệu thức này và dễ đi vào tình cảm người nghe.
Vậy dây Tố Lan phát xuất từ đâu, ai là người sáng tạo ra nó? Là trường hợp ngẫu nhiên hiếm hoi trong âm nhạc tài tử nói chung, nhạc sĩ Bảy Triều nói riêng, ngày nay khi đề cập tới đàn kìm qua các bản oán, người am tường dòng nhạc dân gian Nam phần không quên nhắc sự song hành: “Tố Lan – oán”.
Nhạc sĩ Bảy Triều tên thật là Trần Văn Triiều, người làng Vĩnh Kim, tỉnh Mỹ Tho nay là Vĩnh Kim, tỉnh Tiền Giang: Là thân sinh giáo sư nhạc sĩ Trần Văn Khê và nhạc sĩ Trần Văn Trạch.
Như đã nói, dây Tố Lan đàn kìm là sự ngẫu nhiên tạo ra của nhạc sĩ tài tử Bảy Triều mà tình tiết không khác chuyện tình sân khấu, chứa đựng khá nhiều chất lãng mạn của thơ văn:
Tố Lan là tên của một nữ sinh trường áo tím, tiền thân của trường nữ Gia Long trước năm 1975. Nàng biết đàn tranh và ca khá hay. Nhạc sĩ Bảy Triều quen với Tố Lan qua những cuộc đàn ca tài tử. Cảm nhau qua âm nhạc, hai người yêu nhau thề non hẹn biển. Tố Lan dự định bãi trường (nghỉ hè) sẽ quê về xin với cha mẹ và nếu được chấp thuận, nàng sẽ báo tin cho Bảy Triều để làm lễ hỏi cưới xin.­
Nhưng duyên âm nhạc không xe nợ ái tình, bất ngờ Tố Lan lâm bạo bệnh qua đời, "khối tình mang xuống tuyền đài chưa tan". Bảy Triều được tin, ôm khối tình sầu, "tình trong giây phút mà thành thiên thu", và chỉ còn gởi lòng mình vào tiếng tơ đàn kìm.
Một hôm vì thương nhớ Tố Lan, Bảy Triều định mượn tâm sự Bá Nha khóc Tử Kỳ để khóc nàng, "hồng nhan tri kỷ". Nhạc sĩ tài hoa ôm đàn kìm đàn bản Tứ Đại dây Hò tư để nhớ lòng bản hầu sáng tác lời ca; xin trích một đoạn sau đây:
“Thu trung thu nay đã đến ngày
Sắm sanh lễ vật sẵn sàng
Tạ Thánh hoàng cho mình hồi hương
Buồm thuyền vừa trương sực nhớ đến hẹn kỳ…
Thuyền đến nơi đàn Bá Nha lên dây luống đợi
Chờ bạn Tử Kỳ tri âm hỡi có hay…”
Viết tới đây, vì có chuyện cần gấp Bảy Triều vội vã ra đi. Khi trở về viết tiếp, cầm đàn lên khảy thì dây tồn (dây lớn) tuột xuống. Bảy Triều sợ điều chỉnh lại dây đàn sẽ quên lời ca mình nhả trong lòng nên dò chủ âm liu để tìm thang âm đờn tiếp. Thì ra, khảy dây nhỏ (dây tàn) cung liu phím thứ nhất song thanh với dây tồn tuột xuống cung hò ở âm vực trầm tạo ra âm thanh trầm buồn não nuột. Rồi dùng dây này làm nền nhạc viết hết lời ca bản Tứ Đại. Và kể từ đó nhạc sĩ Bảy Triều luyện thật nhuần nhuyễn, ai nghe qua cũng khen hay, bắt chước.
Biết được tâm sự của Bảy Triều, lâu ngày giới chơi nhạc tài tử đặt tên là “dây Tố Lan” để nhắc nhở người nữ sinh bạc số trường áo tím.
Về sau, Nguyễn An Ninh, người học cùng trường Chasseloup Laubat với Bảy Triều thương cảm một chuyện tình đẹp, nhiều chất thơ nên sửa câu ca (bài Tứ Đại):
“-Thuyền đến nơi đàn Bá Nha lên dây luống đợi”
Chờ bạn Tử Kỳ tri âm hỡi có hay
Thành:
-Đàn Tố Lan lên dây luống đợi
Chờ bạn Bảy Triều tri âm hỡi có hay”
Qua lịch sử dây Tố Lan đàn kìm hẳn những ai rung cảm khi thưởng thức điệu oán có thể nói rằng: Trong nhạc tài tử sự ngẫu nhiên cũng như ứng tấu ứng tác của nhạc sĩ là nét rất riêng của cổ nhạc Nam phần vậy.

[thaydat]

Nguyenphuc hỏi GiangTien xem Soạn hay Trọn. Vì tôi cũng không rành thành phố lắm.Chiều nay nghe ông ấy nói rồi ghi lại nhưng không biết nghe có đúng vậy không.Mới điện con gái ở thành phố nó nói Trần Xuân Soạn.Vậy là Soạn NP ơi.

[thaydat]

NP ở bển sao rành đường vậy?

[nguyenphuc]

Dạ, thưa chú, NP vô google gõ Trần Xuân Trọn không có, nhưng nó có Trần Xuân Soạn.
NP không biết đúng sai nên hỏi vậy thôi, chứ có biết đường sá bên đó ra sao đâu.
Đi lớ ngớ, nghe mấy bác nói giống như quân đội cộng sản Bắc Việt lúc mới xâm lăng chiếm đoạt được miền Nam, từ rừng rú vào thành phố đi lớ ngớ vậy. Họ cũng bắt chước người ta uống coffee "cái nồi ngồi trên cái ly" nữa đó.

[thaydat]

NP ơi bây giờ không còn cái thời uống coffee "cái nồi ngồi trên cái ly" đâu. Bao giờ cũng vậy muốn sống còn thì phải theo đà phát triển của xã hội.Tự thân nó phải đổi mới để phù hợp nếu không sẽ bị diệt vọng.Có lẽ lâu quá các bác của NP không về quê hương mặt khác có lẽ vì cú sóc quá mạnh.... nên có dị ứng thế thôi bởi vậy nên chưa thấy được sự thay đổi của quê hương mình. Mình đã có lần nói với NP trăm nghe không bằng một lần mắt thấy mà.Về Việt Nam một lần đi để kiểm nghiệm những điều mình chỉ mới nghe mà chưa thấy từ đó mới có nhận định chính xác.. Thôi không nói chuyện nầy nữa kẻo vi pham nội quy của diễn đàn Người Đẹp Giang Tiên rầy đó.

[nguyenphuc]

Dạ thưa chú,
Thì chuyện đó mấy bác nói hồi những năm 1975, 1976 lận mà.
Hồi đó nói bọn mặc veston thắt cà vạt là bọn tư sản hút máu dân.
Bây giờ xem ra họ "đạp cứt" bọn tư sản hết trơn hà.

[thaydat]

Uh Giớ này NP còn thức hả? Chính đó là sai lầm nên đất nước lâm vào cảnh khốn đốn đó.Bây giờ thay đổi nhiều lắm rồi NP ơi. Còn chuyện tiêu cực, xã hội nào mà không có. Đừng bận tâm lắm tất cả phải theo đà phát triển cúa xã hôi thôi nếu không theo kịp thì sẽ bị diệt vong thôi . Người lãnh đạo bất cứ xã hội nào, chế độ nào họ cũng biết điều này. Chết lại nói chuyện mà Người Đẹp Giang Tiên không cho phép nữa rồi.

[nguyenphuc]

Dạ còn thức chút xíu nữa chú.
Đang nói chuyện với ông Mười trong PalTalk.
Ông Mười mà hoà đờn với Thiện Vũ cách đây 31 năm đó.

[thaydat]

Vậy hả! NP nói ông cho kí âm một vài bài nào mà ông ấy tâm đắc nhất để vừa làm tư liệu vừa truyền bá những tuyệt phẩm của một nhạc sĩ tài năng.

[nguyenphuc]

Dạ nếu hỏi thì ông ấy chỉ cho lòng bản mà thôi, chứ ông ấy không viết ra bản đàn ngón ứng dụng để chơi liền đâu, vì rất mất thời gian.

[nguyenphuc]

Hic... đang viết câu rao dây Tố Lan.
Mới được nửa chừng... chưa xong.
Còn mấy câu Phụng Hoàng Lai Nghi nữa... hic...