Đàn kìm là một nhạc cụ có vị trí "chỉ huy" trong dàn nhạc tài tử.
Đàn kìm có ngôn ngữ âm nhạc từ tốn, sâu sắc, chững chạc khi luyến láy nhấn nhá chuyển cung, được người xưa gọi là Quân tử cầm. Vì vậy trong dàn nhạc tài tử chính thống không thể thiếu vắng cây đàn này.
Là một nhạc cụ có nhiều cách lên dây và tên gọi cũng rất phong phú qua từng loại dây. Như dây Hò nhứt, Hò nhì, Hò ba, Hò tư, Hò năm, Nhị ngũ, Quả phụ, Sa giang… và đặc biệt là dây Tố Lan dùng để đàn các bản oán, mà âm sắc thầm trầm sâu lắng buồn thảm đã gắn liền với điệu thức này gồm các bản Tứ Đại, Phụng Hoàng, Giang Nam, Phụng Cầu, Dạ Văn Quyên, Tư Mã Tương Như, Hậu Đình Hoa, Ngàn Dặm Quan San, Biên Ải v.v...
Kể từ khi dây Tố Lan ra đời, hầu hết người đàn kìm khi đàn điệu oán đều sử dụng dây này để thay cho dây Hò tư nguyên thủy. Và phải nói dây Tố Lan đã nâng giá trị các bản oán lên cao nếu nhạc sĩ nắm đúng âm điệu mà tính chất bản oán đòi hỏi.
Điệu oán u buồn sâu lắng ai oán cùng dây Tố Lan chuyển tải tình cảm của người Miền Nam chịu thương, chịu khó trong quá trình khẩn hoang lập ấp, mở mang bờ cõi, chất chứa nhiều nỗi đắng cay mà những bản nhạc “thầy” đã nói lên qua dây này.
Hiện nay ít nhạc sĩ sử dụng đàn kìm trong các bản oán bằng dây Hò tư, ngoại trừ khi đệm cho sân khấu cải lương. Vì âm sắc của dây Tố Lan hòa quyện cao độ với tính chất oán, tạo ra sắc thái đặc thù trong điệu thức này và dễ đi vào tình cảm người nghe.
Vậy dây Tố Lan phát xuất từ đâu, ai là người sáng tạo ra nó? Là trường hợp ngẫu nhiên hiếm hoi trong âm nhạc tài tử nói chung, nhạc sĩ Bảy Triều nói riêng, ngày nay khi đề cập tới đàn kìm qua các bản oán, người am tường dòng nhạc dân gian Nam phần không quên nhắc sự song hành: “Tố Lan – oán”.
Nhạc sĩ Bảy Triều tên thật là Trần Văn Triiều, người làng Vĩnh Kim, tỉnh Mỹ Tho nay là Vĩnh Kim, tỉnh Tiền Giang: Là thân sinh giáo sư nhạc sĩ Trần Văn Khê và nhạc sĩ Trần Văn Trạch.
Như đã nói, dây Tố Lan đàn kìm là sự ngẫu nhiên tạo ra của nhạc sĩ tài tử Bảy Triều mà tình tiết không khác chuyện tình sân khấu, chứa đựng khá nhiều chất lãng mạn của thơ văn: Tố Lan là tên của một nữ sinh trường áo tím, tiền thân của trường nữ Gia Long trước năm 1975. Nàng biết đàn tranh và ca khá hay. Nhạc sĩ Bảy Triều quen với Tố Lan qua những cuộc đàn ca tài tử. Cảm nhau qua âm nhạc, hai người yêu nhau thề non hẹn biển. Tố Lan dự định bãi trường (nghỉ hè) sẽ quê về xin với cha mẹ và nếu được chấp thuận, nàng sẽ báo tin cho Bảy Triều để làm lễ hỏi cưới xin.
Nhưng duyên âm nhạc không xe nợ ái tình, bất ngờ Tố Lan lâm bạo bệnh qua đời, "khối tình mang xuống tuyền đài chưa tan". Bảy Triều được tin, ôm khối tình sầu, "tình trong giây phút mà thành thiên thu", và chỉ còn gởi lòng mình vào tiếng tơ đàn kìm.
Một hôm vì thương nhớ Tố Lan, Bảy Triều định mượn tâm sự Bá Nha khóc Tử Kỳ để khóc nàng, "hồng nhan tri kỷ". Nhạc sĩ tài hoa ôm đàn kìm đàn bản Tứ Đại dây Hò tư để nhớ lòng bản hầu sáng tác lời ca; xin trích một đoạn sau đây: “Thu trung thu nay đã đến ngày
Sắm sanh lễ vật sẵn sàng Tạ Thánh hoàng cho mình hồi hương Buồm thuyền vừa trương sực nhớ đến hẹn kỳ…
Thuyền đến nơi đàn Bá Nha lên dây luống đợi Chờ bạn Tử Kỳ tri âm hỡi có hay…”
Viết tới đây, vì có chuyện cần gấp Bảy Triều vội vã ra đi. Khi trở về viết tiếp, cầm đàn lên khảy thì dây tồn (dây lớn) tuột xuống. Bảy Triều sợ điều chỉnh lại dây đàn sẽ quên lời ca mình nhả trong lòng nên dò chủ âm liu để tìm thang âm đờn tiếp. Thì ra, khảy dây nhỏ (dây tàn) cung liu phím thứ nhất song thanh với dây tồn tuột xuống cung hò ở âm vực trầm tạo ra âm thanh trầm buồn não nuột. Rồi dùng dây này làm nền nhạc viết hết lời ca bản Tứ Đại. Và kể từ đó nhạc sĩ Bảy Triều luyện thật nhuần nhuyễn, ai nghe qua cũng khen hay, bắt chước.
Biết được tâm sự của Bảy Triều, lâu ngày giới chơi nhạc tài tử đặt tên là “dây Tố Lan” để nhắc nhở người nữ sinh bạc số trường áo tím.
Về sau, Nguyễn An Ninh, người học cùng trường Chasseloup Laubat với Bảy Triều thương cảm một chuyện tình đẹp, nhiều chất thơ nên sửa câu ca (bài Tứ Đại): “-Thuyền đến nơi đàn Bá Nha lên dây luống đợi” Chờ bạn Tử Kỳ tri âm hỡi có hay
Thành:
-Đàn Tố Lan lên dây luống đợi Chờ bạn Bảy Triều tri âm hỡi có hay” Qua lịch sử dây Tố Lan đàn kìm hẳn những ai rung cảm khi thưởng thức điệu oán có thể nói rằng: Trong nhạc tài tử sự ngẫu nhiên cũng như ứng tấu ứng tác của nhạc sĩ là nét rất riêng của cổ nhạc Nam phần vậy.
Cố lên NP ơi nếu có được các kí âm này lưu giữ là tư liệu thì hay lắm . Việc lưu giữ những tinh hoa của nghệ thuật trước đây chưa được xem trọng. Nên có rất nhiều cái mai một.
Cố lên NP ơi.Những kí âm của NP sẽ là tư liệu quý đó. Những tinh hoa nghệ thuật của đàn ca tài tử trước đây đa số không được coi trọng ngoại trừ những người có tâm huyết như NS Trọng Khanh, NS Sáu Tửng...nên có nhiều mặt ở lĩnh vực đàn ca ...bị mai một
Mình nói tư liệu quý vì ở quê mình đâu có ai ghi lại được kí âm như NP đâu.Họ chỉ ngón thôi mai mốt các thầy đàn qua đời thì nó sẽ mai một như trường hợp của danh cầm Năm Cơ...
NP ơi, bây giờ hình như người ta quá chú trọng kinh tế nên không ai bỏ thời giờ làm cái chuyện mà NP làm đâu! Nếu muốn phải đi học, tôi có mấy người quen có lên thành phố học nhưng nãn rồi bỏ về hết ngay cả như NSUT Ba Tu cũng Vậy nội tập bỏ ngón trỏ và ngón út thôi và hình như Ngựa Ô Bắc thì phải là gần hết tháng đó, NP biết đó dân quê mà lên TP nào chổ ở, cơm áo, chi phí thù lao.....làm sao lo nổi. Họ dạy câu giờ lắm đúng như NP nói. Còn trên điễn đàn Các bâc sư phụ như NS Văn Hải , NS Danh Phận...thì đưa lòng bản hoặc một đoạn đàn mang tính cách quảng bá thương hiệu để dạy đàn mà thôi.
Bởi vậy nên ông bạn "coffee" của anh thaydat nói là "giờ học đờn phải học thầy ngoại" nhưng mà thời buổi bây giờ là vậy, có bức xúc cũng vậy thôi anh à. Cũng tại vì đó là nghề chính của mấy thầy nên phải chú trọng về kinh tế. Còn nguyenphuc của chúng ta làm về ngành vi tính, viết bản đàn chỉ là muốn gìn giữ, phổ biến cổ nhạc mà thôi. Anh thaydat và mấy ông bạn ráng tập để khi nào về Long xuyên nguyenphuc được nghe những ngón đờn của mấy anh chắc sẽ vui lắm!
Đúng đúng.. chúng tôi sẽ cố gắng. Hy vọng một ngày nào đó khi NP về Quê Hương ,NP sẽ không thất vọng vì đã khổ công, bỏ thời gian quý báu để viết bản đàn cho anh em tập và truyền bá hình thức nghệ thuật đàn ca tài tử loại hình văn hóa phi vật thể nhân loại mà hình thức nghệ thuật này chỉ có Việt Nam mới có.
Không biết bên Việt Nam 6 giờ sáng thì bên Người Đẹp BichNuong (Xin lỗi tôi có thối quen gọi phụ nữ là Người Đẹp + Tên) mấy giờ nhỉ?
NP ơi, bây giờ hình như người ta quá chú trọng kinh tế nên không ai bỏ thời giờ làm cái chuyện mà NP làm đâu! Nếu muốn phải đi học, tôi có mấy người quen có lên thành phố học nhưng nãn rồi bỏ về hết ngay cả như NSUT Ba Tu cũng Vậy nội tập bỏ ngón trỏ và ngón út thôi và hình như Ngựa Ô Bắc thì phải là gần hết tháng đó, NP biết đó dân quê mà lên TP nào chổ ở, cơm áo, chi phí thù lao.....làm sao lo nổi. Họ dạy câu giờ lắm đúng như NP nói. Còn trên điễn đàn Các bâc sư phụ như NS Văn Hải , NS Danh Phận...thì đưa lòng bản hoặc một đoạn đàn mang tính cách quảng bá thương hiệu để dạy đàn mà thôi.
Cái vụ này NP quá rành, như rành 6 câu vọng cổ bù loon. Bởi vậy NP nói khéo muốn gãy lưỡi mà anh SauLucBinh vẫn không hiểu ý của NP. Chẳng qua là NP có hảo ý thôi, nhưng quyết định là do anh Sáu.
Không riêng gì ông Ba Tu, mà hầu hết ai cũng vậy. Cái nghề cơm gạo của người ta mà...
Bởi vậy NP có nói với anh Sáu, cơm ghe bè bạn nào chịu cho nổi... ngoại trừ học vài bản cóc cắn đàn chơi cho vui. Học bản nhỏ thì còn đỡ, qua tới bản lớn thì biết... tiền không!
Không phải chỉ bây giờ người ta mới chú trọng kinh tế, mà tình trạng này có từ hồi xưa lận.
Thật đúng như cụ Nguyễn Du nói: "nghề chơi cũng lắm công phu" !!!
Những người mà chú thaydat nói lên Saigon học đàn, rốt cuộc nản quá đành bỏ cuộc trở về quê... sao chú không mời họ vào diễn đàn này chơi cho vui.
Bởi vậy nên ông bạn "coffee" của anh thaydat nói là "giờ học đờn phải học thầy ngoại" nhưng mà thời buổi bây giờ là vậy, có bức xúc cũng vậy thôi anh à. Cũng tại vì đó là nghề chính của mấy thầy nên phải chú trọng về kinh tế. Còn nguyenphuc của chúng ta làm về ngành vi tính, viết bản đàn chỉ là muốn gìn giữ, phổ biến cổ nhạc mà thôi. Anh thaydat và mấy ông bạn ráng tập để khi nào về Long xuyên nguyenphuc được nghe những ngón đờn của mấy anh chắc sẽ vui lắm!
Chị của em ơi,
Không phải em "muốn giữ gìn, phổ biến cổ nhạc" đâu.
Mà là em đang o bế chú thaydat (như em đã nói) đó mà...
nguyenphuc
Trả lời với trích dẫn
Koala
