DÂY SA GIANG ĐỜN KÌM (Một chế tác đã thất truyền ở Sa Đéc) 1. Lịch sử ra đời của dây Sa Giang đờn kìm: Trong khoảng thời gian đi dạy đờn, từ năm 1940 đến 1950, đến các nơi như Tân Hiệp, Rạch Giá, Ô Môn, Cờ Đỏ, Cái Sắn... nhạc sĩ Sáu Nhỏ đã gặp được một người học trò tên Bảy The có ngón đờn kìm dây Tố Lan Thượng rất hay. Từ những cảm hứng đó, nhạc sĩ Sáu Nhỏ đã sáng chế ra dây Sa Giang để đờn bản vọng cổ nhịp 32 (lúc nầy bản vọng cổ đang bắt đầu giai đoạn chuyển từ nhịp 16 sang nhịp 32). Ông bắt đầu tập dợt, chuyên luyện, đem giới thiệu với một số bạn bè đồng nghiệp để tham khảo và công bố loại dây mới sáng chế với cả giới cổ nhạc Nam phần vào khoảng năm 1953, chính ông đã đặt tên cho loại dây nầy là dây Sa Giang (Sa=Sa Đéc,Giang=dòng sông).
2. Tiến trình phát triển của dây Sa Giang: Từ khi dây Sa Giang của nhạc sĩ Sáu Nhỏ được công bố,ông đi dạy đờn kìm với dây Sa Giang khắp nơi, đồng thời hoà đờn cùng các nhạc sĩ danh tiếng ở Sài Gòn như Văn Vĩ, Năm Cơ..., nổi bật nhất là danh tiếng đôi bạn tri âm Ba Đờn - Sáu Nhỏ ở Sa Đéc… Những nhạc sĩ đờn kìm đã tìm đến học tại nhà riêng của ông và đã có những nhạc sĩ đạt thành tựu dây Sa Giang như: - Nhạc sĩ Sáu Trinh ở Vĩnh Long đã đạt giải A1, nghệ thuật độc tấu đờn kìm, bản Vọng cổ, dây Sa Giang tại Hội thi biểu diễn nhạc cụ dân tộc và âm nhạc cổ truyền toàn quốc khu vực 2, được tổ chức tại Hậu Giang. - Nhạc sĩ Ngọc Mai (Năm Mai) ở Sa Đéc (đã qua đời). - Nhạc sĩ Hoàng Yến ở Vĩnh Long cũng thường sử dụng để độc tấu trong các cuộc liên hoan đờn ca tài tử khu vực miền Tây Nam phần và đạt giải nhiều năm liền...
3. Dây Sa Giang đã thất truyền trong đờn ca tài tử: Từ khi nhạc sĩ Sáu Nhỏ qua đời, loại dây Sa Giang đờn kìm tại Sa Đéc đã bị thất truyền. Nhưng đối với các địa phương lân cận như tỉnh Vĩnh Long, Long Xuyên, Cần Thơ, Cao Lãnh… thỉnh thoảng vẫn còn người sử dụng. Nguyên nhân là do để bảo đảm việc diễn tấu tất cả các bài bản đờn ca tài tử, cải lương, các nghệ nhân đờn kìm sử dụng phổ biến dây Hò Tư.
Các nghệ nhân đờn kìm cùng thời với Nhạc sĩ Sáu Nhỏ đều lần lượt qua đời mà chưa tạo được lớp truyền nhân nối tiếp. Hơn nữa loại dây này chỉ để đờn bản Vọng cổ, không thuận lợi cho việc chuyển giọng, cũng như khi đờn các bài bản cổ nhạc tài tử cải lương khác. Khi diễn tấu phải sử dụng rất nhiều chữ nhạc mượn cung, nên rất khó đờn đạt chuẩn đối với người có ngón đờn yếu.
Dây này có đặc trưng chữ đàn như thế nào thì mới đúng bản gốc của người sáng tác ra nó.
NP cũng chưa nghe ông Sáu Nhỏ đờn dây Sa Giang bao giờ nên cũng không biết nó ra sao. Chỉ nghe Ông Ba nói chuyện và nhận xét về chữ đờn Sa Giang của ông Tư Còn mà thôi.
Hôm nay, mình mở trích đoạn Lan và Điệp nghe Ngọc Huyền hát Tứ Đại Oán và tập đệm theo nhưng không kịp. Hình như cô ấy ca nhanh ?
Đó là họ ca theo rơ cải lương, đờn nhịp 8 thúc (tức là trường canh trung điệu).
NP viết cho chú bản lược bớt chữ sau đây, dây hò tư, thì sẽ đờn kịp khi người ta ca nhanh:
TỨ ĐẠI OÁN (Lớp đầu, 6 câu, nhịp 8 thúc, viết cho đờn kìm dây hò tư, đờn theo rơcảilương)
1. (-) (-) (-) o Tồn xề oan (LIU) liu oan liu tồn liu (-) xế xan xư xề xàng xề liu oan (LIU) tồn liu xứ xề xan tồn cống (XÊ) tồn líu cống xê xản xan xư (XỀ) 2. Xề xề xề tồn xề liu oan (LIU) liu liu liu tồn xan cống (XÊ) tồn xán xứ liu tồn liu oan (XỪ “xàng xê cống líu xừ xang (XÊ)” xề xề tồnliu oan xề liu oan (LIU) tồn xán xứ liu xứ tồn liu oan (XỀ) xề xề xềliu oan xàng xư (HÒ) la liu xứ liu oan xề tồn xề oan (LIU) 3. Liu liu tồn xứ xề oan (LIU) liu liu liu tồn xan cống (XÊ) tồn xán xứ liu tồn liu oan (XỪ) “xừ xang xê líu cổng cống (XÊ)” xề xề tồn liu xề oan (LIU) tồn xán xứ liu xứ tồn liu oan (XỀ) xề xề xềliu oan xàng xư (HÒ) la liu xứ xề tồn xề liu oan (LIU) 4. Liu liu tồn tồn xề oan (LIU) tồn liu xan xự xan xản xán xanxư (XỀ) tồn liu xứ xề tồn xề liu oan (LIU) “liu oan xề xề xử xan xư (LÌU)” liu liu tồn líu xê oán (LÍU) tồn líu oán xê oan xừ (LÍU) líu tồn líu líu cống (XÊ) líu hò xê xề xan xư (LỊU) 5. “Xự lìu tồn lìu xế xan xừ (XAN)” o (-) o xế xan xư (LÌU) lìu lìu lìu tồn xan cống (XÊ) xê xê xêlíu oán xê líu oán (LÍU) líu líu líu xan líu cống (XÊ) xê xê xê tồn xan xê cống (XÊ) cống hò cống xê xề xan xư (LỊU) 6. Xự xự xự tồn xế xan xừ (XAN) cống xừ xan xê xê xê (XÊ) xư xề xự xán xản xan (LÌU) “liu oan xề tồn xề liu oan (LIU)” liu tồn liu cống xê xan (XỰ) xự xự xự tồn xan cống (XÊ) xê xê xê tồn líu cống (XÊ) xư xề xự xản xan xừ (XAN).
* Bảo đảm, có bản nầy rồi thì dù cho Ngọc Huyền, Ngọc Đợi, Ngọc Trinh gì... chú cũng "chấp" luôn! Dù cho họ có ca như xe lửa chạy như máy bay thả dù chú cũng không sợ... hihi...
Hôm nay Ông Ba nói ông Hai Ni ở Chợ Mới (An Giang) có học đờn dây Sa Giang với ông Sáu Nhỏ.
Ông Hai Ni đã khăn gói đến Sa Đéc ở nhà ông Sáu Nhỏ một thời gian để học dây này và sau đó thường đi cặp chơi với ông Sáu Nhỏ rất thân.
Ngoài ra ông Hai Ni cũng đờn được dây Quả Phụ, mà hiện nay ít người biết loại dây này.
Theo lời Ông Ba thì dây Quả Phụ này hình như giống dây Nhị Ngũ mà ông Ba Tu đờn, vì dây tồn thì đờn theo dây hò năm và dây tang thì đờn theo dây hò nhì (Nhị Ngũ là 2 và 5 tức là dây hò nhì và hò 5). Nhưng ông Ba Tu đờn cái "air" nghe không giống như người khác đờn dây Quả Phụ.
Thôi, học dây bắc oán là dây phổ thông, thông dụng nhất hiện nay để đờn bất cứ bài bản gì không phải lên dây lại, cũng đủ mệt rồi. Học nhiều thứ quá... "tẩu hỏa nhập ma"...
Mấy dây khác chỉ để đờn biểu diễn chơi thôi, không đắc dụng và cũng không đa dụng.
Chú thaydat ơi,
Ông bạn coffee của chú hòa bản Phụng Hoàng Lai Nghị với ông Năm Mấy không ăn (vì ông Năm Mấy đờn nhịp thúc như chú nói), vậy thì ông bạn coffee của chú chơi với ai.
Sao không tập đờn nhịp thúc (như ông Năm Mấy) để có người chơi chung.
Ổng nói để ổng tập cho thuộc nhuần nhuyễn bản PHLN của NP viết cho ông , rồi ổng sẽ bỏ bớt một số chữ đàn thì hòa được với Năm Máy liền. Ông ấy nói một nhịp của Năm Máy đàn 5,6 chữ đàn trong khi một nhịp bản của NP 89 và có láy đàn tới hơn chục vả lại phải nhấn nhá nghe cho mùi...
NP có thể hỏi Ông Ba dùm Ông Hai Ni hiện bây giờ bao nhiêu tuổi, và ở Chợ Mới xã nào? Sao mình không nghe những người lớn hơn nhắc tới.Trong khi nhắc tới Sáu Ỷ... người ta biết liền.
Ổng nói để ổng tập cho thuộc nhuần nhuyễn bản PHLN của NP viết cho ông , rồi ổng sẽ bỏ bớt một số chữ đàn thì hòa được với Năm Máy liền. Ông ấy nói một nhịp của Năm Máy đàn 5,6 chữ đàn trong khi một nhịp bản của NP 89 và có láy đàn tới hơn chục vả lại phải nhấn nhá nghe cho mùi...
Ông Năm mấy đờn chữ đờn như vậy là nhịp thúc rồi. Coi như trường canh chỉ bằng phân nửa nhịp lơi theo bản của ông bạn cofee của chú. Vậy là hòa không ăn phải rồi, ông bạn của chú nếu bỏ chữ bớt cũng chưa chắc ổn cho tròn vành rõ nghĩa bản đờn. Chi bằng tìm một bản ký âm cho nhịp thúc chắc ăn hơn.
NP có thể hỏi Ông Ba dùm Ông Hai Ni hiện bây giờ bao nhiêu tuổi, và ở Chợ Mới xã nào? Sao mình không nghe những người lớn hơn nhắc tới.Trong khi nhắc tới Sáu Ỷ... người ta biết liền.
Vâng, để NP sẽ hỏi Ông Ba về vấn đề này. Đồng thời cũng sẽ hỏi Ông Ba về ông Sáu Ỷ coi Ông biết hay không.
Mình mới ĐT hỏi lại Năm Máy. Y nói Ông này không phải ở Chợ Mới mà ở Tân Huề hay Tân Long hay Tân Quới gì đó Ngang Chợ Mới Thuộc Đồng Tháp. Ông Này chơi Bắc hay lắm nhưng chơi Oán không hay.
Ổng lấy đâu ra. Hay là NP giúp ông một bận nữa đi. Còn Bản trước để dành đàn biểu diễn hoặc khi gặp tay chơi tài tử chính thống thì lấy ra chơi.
nguyenphuc
Trả lời với trích dẫn
DOHOANG
MEM